Η ευθύνη είναι οι Συμπληγάδες Πέτρες της ανάπτυξης και αυτοβελτίωσης. Η παρομοίωση που χρησιμοποιώ είναι πολύ στοχευμένη. Για να γίνει κατανοητό, αναφέρω αρχικά τον μύθο σχετικά με τις Συμπληγάδες Πέτρες.

Οι Συμπληγάδες Πέτρες ήταν δύο τεράστιοι βράχοι που ανοιγόκλειναν μπροστά από το πέρασμα ενός θαλάσσιου στενού. Το πρώτο πλοίο που κατάφερε να περάσει με ασφάλεια, ήταν η Αργώ με τους Αργοναύτες. Αυτό έγινε με τη βοήθεια του μάντη Φινέα, που τους συμβούλευσε να αφήσουν πρώτα να περάσει ένα περιστέρι. Οι βράχοι έκλεισαν στο πέρασμα του περιστεριού, το οποίο έχασε μερικά φτερά από την ουρά του. Όταν άρχισαν πάλι να ανοίγουν, οι Αργοναύτες άρχισαν να κωπηλατούν με όλη τους την δύναμη και η Αργώ πέρασε έγκαιρα. Από τότε, οι δύο βράχοι ακινητοποιήθηκαν.

Σειρά τώρα έχει να μιλήσω για την ευθύνη. Έπειτα, κάνω τον παραλληλισμό.

Η ευθύνη είναι μία έννοια άγνωστη για πολλούς. Για την ακρίβεια, όχι άγνωστη, αλλά θολή, παραμορφωμένη, διαστρεβλωμένη, νεφελώδης.

Και αυτό διότι η ετυμολογία της λέξης μας δυσκολεύει περισσότερο απ’ όσο μας διευκολύνει στην κατανόηση της ουσίας πίσω από την λέξη «ευθύνη». Συνοπτικά, η ευθύνη παράγεται από το θέμα του ρήματος είμι, που σημαίνει πορεύομαι. Εξελίσσεται στο ρήμα ιθύνω, δηλαδή καθιστώ κάτι ευθύ, ίσιο, δι-ευθύνω, διοικώ, κυβερνώ.

Και λέω ότι δημιουργεί περισσότερη σύγχυση απ’ ότι διαύγεια, διότι τώρα χρειάζεται να συμφωνήσουμε στο τί είναι ευθύ, ποια είναι η σωστή πορεία και ποια όχι, ώστε να καταλάβουμε ποιος διευθύνει σωστά και ποιος όχι, άρα ποιος φέρει την ευθύνη για την λάθος ή την σωστή πορεία. Όταν υπάρχουν πολλά σημεία αναφοράς, σημαίνει ότι δεν υπάρχει κανένα, άρα η ευθύνη καταλήγει απλά σε τσακωμό και αποφυγή.

Ευτυχώς, οι Λατίνοι δημιούργησαν μία εννοιολογικά διαφορετική λέξη για το ίδιο νόημα, που σε εμάς φτάνει μέσω της αγγλικής γλώσσας ως responsibility. Αυτήν θα χρησιμοποιώ από τώρα και στο εξής, για να είναι πιο σαφές σε τι αναφέρομαι.

Η λατινική λέξη responsabilis, σημαίνει κάποιον ο οποίος είναι υπόλογος για τις πράξεις του και τις συνέπειες που αυτές έχουν. Προέρχεται από το ρήμα respondere και habilis (ικανός). Respondere από το πρόθεμα re- (που σημαίνει «πίσω», όπως re-tro) και το ρήμα spondere, που σημαίνει δεσμεύομαι, υπόσχομαι, εγγυώμαι. Το οποίο spondere προέρχεται από το ελληνικό σπένδω (εξου και σπονδή) που σημαίνει κάνω σπονδή (προσφέρω/ θυσιάζω κάτι) ή συνθηκολογώ (ά-σπονδος, παρασπονδία).

Ανακεφαλαίωση.

Responsibility είναι η ικανότητα κάποιου να θυσιάσει κάτι, να παραχωρήσει κάτι ως ενέχυρο, ως εγγύηση για τις επιπτώσεις των πράξεών του. Η χρήση της λέξης σπονδή έχει καθαρά πνευματικό/θρησκευτικό χαρακτήρα και η βαρύτητα της λέξης «responsabilis» έγκειται στο γεγονός ότι η συνθηκολόγηση γίνεται απέναντι σε ανώτερες/θεϊκές/συμπαντικές δυνάμεις και όχι απέναντι σε ανθρώπους. Αυτή τη διάσταση δεν την προσφέρει καθόλου η λέξη «ευθύνη», διότι χάνεται ετυμολογικά και νοηματικά το σημείο αναφοράς, που είναι οι ανώτερες δυνάμεις. Φέροντας ευθύνη απέναντι σε ανθρώπους, πέφτουμε -όπως προανέφερα- στην παγίδα της υποκειμενικής ερμηνείας για τον καθένα του τι είναι ευθύ.

Με απλά λόγια, responsibility είναι η ικανότητα του ατόμου να αντιδρά στις εκάστοτε καταστάσεις, να έχει δεχθεί και να έχει καταβάλει εκ των προτέρων το κόστος των συνεπειών των επιλογών του, απέναντι σε ανώτερες δυνάμεις.

Αν η επιλογή αποδειχθεί σωστή, η εγγύηση επιστρέφεται. Αν η επιλογή αποδειχθεί λάθος, η εγγύηση παρακρατείται. Και στις δύο περιπτώσεις όμως, το άτομο έμαθε. Και η γνώση είναι δύναμη. Συνέπεια της responsibility είναι η δύναμη.

Και φτάνω στη διάσημη φράση του Stan Lee δια στόματος του Spiderman, που μας λέει ότι “with great power, comes great responsibility” και επαυξάνω “συμβαίνει όμως και το αντίστροφο, great responsibility inevitably leads to great power”.

Μοιάζει με το «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα;». Και απαντάω μόνος μου ότι δεν μας νοιάζει, αρκεί να έχουμε αρκετές κότες που να γεννάνε αυγά και αρκετά αυγά για να συνεχίζουμε να έχουμε κότες.

Τι γίνεται όμως αν το κόστος της επιλογής είναι θανάσιμο (ή τέλος πάντων εξαιρετικά υψηλό);

Η απάντηση είναι: «Συμπληγάδες Πέτρες». Το καράβι σου τσακίζεται στα βράχια και αποχαιρετάς τον υγρό τούτο κόσμο.

Τί γίνεται αν δεν θέλεις να κάνεις επιλογή;

Παραμένεις στη θάλασσα και κοιτάς τις Συμπληγάδες Πέτρες από μακριά. Δεν πρόκειται να περάσεις ποτέ στην άλλη πλευρά. Το ταξίδι σου σταμάτησε και εσύ χαζεύεις τα βράχια μέχρι να σε πιάσει ναυτία ή μέχρι να αποφασίσεις να γυρίσεις πίσω και να αποδεχτείς την ήττα σου.

Και αν θέλεις να περάσεις με ασφάλεια;

Άκου τον Φινέα. Χρησιμοποίησε ένα περιστέρι. Κάτι «απλό», «φτηνό», «αναλώσιμο» για δοκιμή. Αν δεν πετύχει, απλά θυσίασες ένα περιστέρι. Πάντα χρειάζεται να θυσιάσεις κάτι, ας είναι κάτι που μπορείς να επωμιστείς. Πώς ερμηνεύεται αυτό στην καθημερινότητά μας; Ξεκίνα από κάτι πιο απλό, ώστε ακόμα και αν η επιλογή σου αποδειχθεί λάθος, να μπορείς να καλύψεις το κόστος, χωρίς να «ματώσεις». Έτσι αποκτάς εμπειρία. Εμπειρία σημαίνει βιωματική γνώση. Δεν είναι κάτι που άκουσες, δεν είναι κάτι που σου μετέφερε κάποιος τρίτος, είναι κάτι που εσύ έζησες, δηλαδή έκανες, ΑΡΑ ανέλαβες την ευθύνη (responsibility) και η γνώση σου είναι αποτέλεσμα δικών σου πράξεων. Αυτή είναι η διαδικασία μέσα από την οποία κάποιος αποκτάει γνώση, δηλαδή δύναμη, άρα την ικανότητα να αναπτυχθεί, να ωριμάσει, να βελτιωθεί. Χωρίς responsibility, τίποτα από αυτά δεν γίνεται.

Όλα αυτά καλά. Ας τα δούμε όμως στην πράξη και στην καθημερινότητα.

Χρησιμοποιώ τη μαγειρική ως παράδειγμα για την κατανόηση της έννοιας ευθύνη (responsibility).

Πέρασα στο Πανεπιστήμιο και ήρθε η ώρα να μετακομίσω σε μία άλλη πόλη. Η πρώτη δυσκολία που συναντώ είναι το φαγητό και η μαγειρική. Καλώς ή κακώς δεν είχα αποκτήσει νωρίτερα αυτή τη δεξιότητα και τώρα αναγκάζομαι να το κάνω. Για καλή μου τύχη, από την πρώτη εβδομάδα στη νέα πόλη γνωρίζω μία καταπληκτική κοπέλα που θέλω να εντυπωσιάσω. Έχω λοιπόν τη φαεινή ιδέα να την καλέσω στο σπίτι και να της μαγειρέψω. Μπαίνω στο ίντερνετ και βρίσκω μία συνταγή για το πώς να ετοιμάσω μπούτι ελαφιού, με βερίκοκα Αρμενίας, βανίλια Μαδαγασκάρης, pinot grigio και εδώδιμα φύλλα χρυσού. Αν δεν εντυπωσιαστεί με αυτό, τότε τι να πω!

Βρίσκω (μη με ρωτήσετε πώς) όλα τα συστατικά, ξοδεύω όλον μου τον προϋπολογισμό του μήνα και δανείζομαι και από έναν φίλο για να καλύψω την αγορά τους. Ακολουθώ πιστά τις οδηγίες της συνταγής και τελικά καίω το φαγητό. Έρχεται η κοπέλα, με βρίσκει σε έναν πανικό, δεν έχω χρήματα ούτε σουβλάκια να παραγγείλω και τελικά ο εντυπωσιασμός πήγε περίπατο. Πήγα να περάσω τις Συμπληγάδες με το ποδήλατο θαλάσσης που νοίκιασα για πρώτη φορά στη ζωή μου και τσακίστηκα στα βράχια. Μπορώ να ισχυριστώ ότι έφταιγε ο φούρνος, τα άστρα, η νέα κυβέρνηση, ότι με πήρε κάποιος τηλέφωνο και με καθυστέρησε, γενικώς να προσπαθήσω να επιρρίψω ευθύνες σε άλλους, για να την αποφύγω εγώ. Από τη στιγμή που πήρα την απόφαση να δράσω, ανέλαβα responsibility και κατέθεσα την εγγύηση (τα χρήματα, τα υλικά, το φαγητό, την κοπέλα, τον χρόνο κλπ). Έκανα λάθος και την έχασα. Πήρα όμως ένα τεράστιο μάθημα. Ξέρω την επόμενη φορά τί να κάνω ή καλύτερα, τι να μην κάνω.

Ας δούμε τώρα τι σημαίνει ο παραλληλισμός του  "χρησιμοποιώ ένα περιστέρι". Πάω στην αγορά, αγοράζω μία εξάδα αυγά για 2€ και εκείνη την ημέρα επιλέγω να μην πιώ καφέ έξω (που κάνει 5€). Κάθομαι σπίτι και προσπαθώ να τηγανίσω τα αυγά. Ξεκινάω με δύο. Στην προσπάθεια να τα σπάσω, μου πέφτουν κάτω. Πάνε τα περιστεράκια, τσακίστηκαν στα βράχια. Παίρνω άλλα δύο αυγά. Τα βάζω με επιτυχία στο τηγάνι, και τα καίω. Πάνε άλλα δύο περιστεράκια. Θυσιάστηκαν στον βωμό της responsibility μου. Χάνω αυγά, αλλά κερδίζω εμπειρία. Έχω άλλη μία προσπάθεια. Ξέρω τι να αποφύγω. Με την τρίτη προσπάθεια, καταφέρνω να τηγανίσω τα αυγά. Ακόμα και να μην τα κατάφερνα, δεν έχω χάσει τίποτα το ουσιαστικό. Ούτε χρόνο, ούτε χρήματα, ούτε ενέργεια. Εναλλακτικά, θα είχα απλά πάει να πιώ καφέ. Σημασία έχει ότι μαθαίνω και εξελίσσομαι. Το επόμενο βήμα είναι να κάνω μία ομελέτα, να φτιάξω ένα φιλέτο κοτόπουλο, μία χοιρινή μπριζόλα. Συνεχίζοντας βήμα-βήμα, αναλαμβάνοντας μεγαλύτερες ευθύνες (responsibility), μεγαλώνουν οι ικανότητες και οι δυνατότητές μου. Κάποια στιγμή, θα μπορώ να φτιάξω και αυτό το περίφημο ελάφι με βερίκοκα με πολύ μικρό ή και καθόλου ρίσκο.

Πάμε τώρα να δούμε μία ακόμα διάσταση.

Λέω στην Ελληνίδα μάνα μου ότι θα καλέσω φίλους στο σπίτι να φάμε και ότι θα κάνω προσπάθεια να μαγειρέψω. Την επόμενη μέρα το πρωί, χτυπάει ο κούριερ επίμονα το κουδούνι της πόρτας, γιατί το ταψί ακόμα καίει και δεν έχει που να το αφήσει. Αυτό που μόλις έγινε είναι ότι η Ελληνίδα μάνα δεν επέτρεψε στην Αργώ να φύγει καν από το λιμάνι. Οι Αργοναύτες είναι στον Βόλο και πίνουν τσίπουρα. Το μάθημα χάθηκε.

Ακόμα χειρότερα, λέω στην Ελληνίδα μάνα ότι θα καλέσω φίλους να φάμε και ότι έκανα ψώνια για να μαγειρέψω. Την επόμενη μέρα, μου χτυπάει το κουδούνι με πέντε τσάντες ψώνια, εισβάλει στην κουζίνα και ετοιμάζει το φαγητό. Αυτό που μόλις έγινε είναι ότι η Ελληνίδα μάνα, έκανε την Αργώ να ξαναγυρίσει στο λιμάνι, έδιωξε τους Αργοναύτες και άφησε τα περιστέρια ελεύθερα. Το μάθημα χάθηκε ΚΑΙ μαζί με αυτό η εγγύηση που είχα καταθέσει.

Στη Συμπαντική Νομοθεσία αυτό ονομάζεται παραβίαση της ελεύθερης βούλησης και αφαίρεση του σχεδιασμένου μαθήματος, δηλαδή σπατάλη ενέργειας. Η ποινή είναι αυστηρό πρόστιμο σε εκείνον που παρενέβη μεταξύ των ανώτερων δυνάμεων και του «μαθητή» και κατέστρεψε το μάθημα. Ο μαθητής πληρώνει τα δίδακτρα, τα εξέταστρα και χάνει ως διαφυγόντα κέρδη την εμπειρία και τη δύναμη που έρχεται μαζί της.

Αντιλαμβάνεσαι τώρα την ευθυνοφοβία των Ελλήνων ως κοινωνία; Δεν γνωρίζουμε καν την έννοια της λέξης "ευθύνη"! Είναι κάτι που οι περισσότεροι προτιμούν να αποφύγουν για τον εαυτό τους και οι "μεγάλοι" προσπαθούν να "προστατεύσουν" τα παιδιά τους απέναντί της. Φοβούνται μην χάσει το βλαστάρι τους την "εγγύηση" ("μην κάνει λάθος", "μην αποτύχει", "μην στεναχωρεθεί", "μην πονέσει", "μην κουραστεί" κλπ) και του/της στερούν το μάθημα και την δύναμη.
Και ενώ η Αργώ είναι δεμένη στην Ιωλκό και σαπίζει, κάποια μέρα την μεταφέρουν μπροστά στις Συμπληγάδες Πέτρες και της λένε "πέρνα!". Αν τσακιστεί στα βράχια, φταίει διότι "δεν ήταν αρκετά υπεύθυνη". Αντιλαμβάνεσαι τον παραλογισμό;

Αναλογίσου λοιπόν ποιες είναι οι ευθύνες σου και πόσο αληθινά υπεύθυνο άτομο είσαι. Αν δεν το γνωρίζεις, σου λέω με βεβαιότητα ότι πληρώνεις άσκοπα πρόστιμα και σπαταλάς εγγυήσεις.

Πάρε τον έλεγχο και την ευθύνη της ζωής σου τώρα! Πάρε τη δύναμη που δικαιωματικά σου ανήκει!